Slaapproblemen bij adoptiekinderen: hoe kan je ermee omgaan?

Wat is het onderscheid tussen “night terror” en een gewone nachtmerrie?

In de eerste maanden na de adoptie moeten kinderen gigantisch neurologische werk verrichten tijdens hun slaap.  Al hun zintuigen en emoties worden overprikkeld.  Deze hyperstimulatie overbelast hun jonge hersenen met een enorme hoeveelheid informatie.  Deze informatie moeten ze begrijpen, onthouden en klasseren.  Vandaar het belang van de slaap.

De neurologische arbeid gebeurt tijdens de diepe slaap en de REM-slaap. Er kan een moeilijke overgang van de ene slaapfase naar de andere zijn bij adoptiekinderen, wegens onrijpheid van de hersenen.  Tijdens deze twee fasen van de slaap zou het lichaam in rust moeten zijn, maar het gebeurt dat deze rustfunctie niet correct werkt. 

Dromen en nachtmerries

Dromen en nachtmerries worden gemaakt tijdens de REM-slaap.  Deze komen vaker voor bij kinderen die veel spanningen, angsten of stresserende situaties doormaken in het dagelijks leven. Deze situaties worden in de slaap herbeleefd en verwerkt.  Het is dus normaal dat kinderen soms wakker worden door een nachtmerrie in de REM-slaap. Als je het kind wekt zijn zowel hersenen als lichaam wakker en is het kind bewust van zijn droom. Ouders kunnen nadat ze hun kind gerustgesteld hebben, het kind zelfstandig laten inslapen zodat het een nieuwe slaapcyclus kan aanvatten.

Night terrors

Night terrors  (pavor nocturnus) zijn aanvallen tijdens de slaap waarbij kinderen gillend wakker worden en zeer angstig zijn.  Ze lijken wakker omdat ze hun ogen open hebben en dingen zeggen, maar meestal zijn ze niet goed te verstaan.  Ze lijken ontroostbaar en helemaal overstuur.  Vaak ademen ze heel snel en klopt hun hart sneller en zweten ze.  Als je probeert jouw kind wakker te maken, zal het meestal onrustiger worden, hevig schoppen of slaan.  Als je een kind tijdens een aanval van night terror met rust laat, gaat dit na enkele minuten tot een half uur vanzelf over en geraakt het kind in de volgende slaapfase.  Je kan dus best je kind niet wekken, maar rustig naast je kind blijven zitten en zeggen dat je er bent voor hem. Als je hem toch wekt is de kans groot dat deze slaapcyclus herhaald wordt met een nieuwe night terror.

Nachtangsten zijn van dezelfde familie als slaapwandelen en praten in de slaap. Ze komen voor in een soort “no man’s land” van de overgang van diepe slaap naar REM-slaap. Hier is geen sprake van bewustzijn.  Kinderen zijn in staat om hun nachtmerrie te vertellen, maar hebben geen enkele herinnering aan de night terror.  Het heeft dan ook geen zin om hier nadien over te praten met jouw kind.  Dat zou kunnen zorgen voor extra ongerustheid voor de volgende nacht.  Het kind heeft geen enkele controle over dit fenomeen, maar jij misschien wel …
Sommige kinderen hebben meer night terrors dan andere.  Enkele adoptieouders getuigen van helse nachten met meerdere aanvallen, vooral bij kinderen tussen 1 en 4 jaar oud.

Wat is de oorzaak van night terrors?

De redenen voor Pavor Nocturnus (PN) zijn meervoudig:

• De ontwikkeling: night terrors zijn courant in verschillende levensfasen (1 tot 12 jaar)
• Genetisch: bij sommige families komt het vaker voor.
• Omgevingsfactoren en ervaringen: bij chronische of acute stresssituaties, bij inname van bepaalde geneesmiddelen, bij PTSS (Post Traumatisch Stress Syndroom) en bij slaaptekort.  Als een kind niet voldoende geslapen heeft is de kans groter dat het de volgende nacht een aanval van PN krijgt. Kinderen die in de eerste periode na adoptie last hebben van deze nachtelijke angstaanvallen, hebben meer kans om nadien ook nog night terrors door te maken, meestal in perioden van intense emoties (zowel aangename als onaangename).

Sommige angsten zijn aangeboren. Angst voor het donker of de nacht is een instinctieve angst, verankerd in onze natuur.  Als sinds de oudheid is de nacht een plek van gevaar, waarin men overgeleverd was aan gevaarlijke roofdieren, de monsters die de mens ’s nachts komen verslinden tijdens hun slaap. Deze monsters komen nog steeds in kinderlijke nachtmerries voor.  Angst voor monsters is een fenomeen dat door de eeuwen heen een nuttig middel was om te overleven.  Dankzij de bescherming van de groep en het vertrouwen in andere mensen, leert de mens om niet meer bang te zijn. Angst is aangeboren, maar het ”niet meer bang zijn” kan aangeleerd worden door veilige hechtingsfiguren.  Veel adoptiekinderen hebben de veiligheid van beschermende volwassenen gemist, sommigen waren alleen gelaten en voelden zich kwetsbaar, overgelaten aan de monsters van de nacht.  Adoptieouders kunnen nu aan het kind bewijzen dat het niet alleen en kwetsbaar is ’s nachts.

Het is belangrijk dat ouders hun kind helpen om een gezonde slaap te ontwikkelen om zo de  gezondheid, groei en ontwikkeling van hun kind te bevorderen.  Maar een normale nachtrust mag bij aanvang niet het eerste doel zijn. Een gevoel van veiligheid en vertrouwen overdag is een voorwaarde om zich ’s nachts een beetje veilig te kunnen voelen.

Ondertussen is het belangrijk dat ouders hun kind op de één of andere manier  begeleiden om de nacht door te komen.  Het kan een hele tijd duren voordat een kind in staat is om zijn nachten zonder hulp door te komen.

Het eerste doel is echter om de fysieke gezondheid van het kind te verbeteren.  Maar alles is uiteindelijk met elkaar verbonden: zonder hechtingsrelatie laat een kind niet toe dat zijn nieuwe ouder hem verzorgt. Daarentegen weten we dat een hechtingsrelatie ontstaat doordat een volwassene reageert op de noden van het kind. Ouders moeten over het kind waken dag EN nacht.  Hoe beschikbaarder ouders zijn voor hun kind, hoe meer kansen het kind krijgt om zich sneller aan zijn ouders te hechten en hoe veiliger zijn hechtingsrelatie, hoe veiliger en rustiger zijn nachten kunnen verlopen en ook die van de ouders…

Enkele tips  voor een goede slaaphygiëne

Er bestaat natuurlijk geen handleiding die voor alle kinderen én voor alle ouders, in elke situatie werkt. Ouders zoeken zelf voortdurend welke oplossing in hun situatie, voor hun kind en bij hen past. Dit zijn enkele ideeën die ouders kunnen inspireren:

1. De slaapkamer

• Zorg dat de slaapkamer van het kind in de buurt is van jouw slaapkamer.
• De kamer moet veilig zijn voor kinderen: vensters waar kinderen niet kunnen uitklimmen, geen onveilige voorwerken, scherpe randen, …
• De slaapkamer is een plek om tot rust te komen en te slapen.  Vermijd stimulerende kleuren of behangpapier met groten dieren. Ook knuffels, speelgoed of grote voorwerpen kunnen ’s nachts beangstigend zijn voor jouw kind.
• Sommige kinderen hebben licht nodig om te kunnen slapen, terwijl het voor andere kinderen net donker moet zijn.  Laat je kind dit zelf bepalen.
• Ook wat geluid betreft zijn er grote verschillen van wat kinderen gewoon zijn.  Soms kan het helpen om ’s nachts de radio zachtjes te laten spelen of zachte muziek op te zetten.

2. Het bed

• Voor sommige kinderen is een spijlenbedje vertrouwd en zullen ze er graag in gaan liggen.  Deze kinderen kunnen daar vrij lang in blijven slapen en zullen niet rap willen overschakelen naar een groot bed.  Het is belangrijk dat ouders zich aanpassen aan de noden van het kind volgens hun ontwikkelingsleeftijd (eerder dan hun fysieke leeftijd). 
• Voor andere kinderen betekent zo’n bed juist eenzaamheid, angst, straf, verwaarlozing. Ouders moeten dus zoveel mogelijk proberen te weten te komen over de situatie waarin het kind voor de adoptie verkeerde. Soms kan een matras op de grond meer veiligheid bieden dan een bed, of kan een stapelbed er net voor zorgen dat je met gordijntjes de slaapruimte verkleint en rustiger maakt. 
• Ook de lakens of dekens kunnen heel verschillend ervaren worden.  Sommige kinderen verdragen geen lakens of dekens en dan kan je beter de verwarming wat hoger zetten in plaats van een gevecht aan te gaan om het kind te bedekken.  Andere kinderen vinden het juist fijn om onder een zwaarder deken te liggen of ingekapseld te slapen in een slaapzak. Pas je aan, in de mate van het mogelijke, aan de behoeften van jouw kind.

3. Bereid je voor op slaapproblemen

• Wees realistisch: het is niet onmogelijk dat een adoptiekind gemakkelijk slaapt maar het is vrij onwaarschijnlijk. Je hoeft de slaapproblemen dus niet te bekijken als een schaamtelijke ziekte, waarvan het kind zo snel mogelijk moet genezen. Slaapproblemen zijn heel normaal kort na de adoptie. Om een veilige basis te kunnen worden voor jouw kind, moet je antwoord geven aan zijn noden, angsten, verdriet.  En aangezien er ’s nachts meer angsten en paniek zijn, kan je deze slaapmoeilijkheden zien als een ideale kans om een hechtingsrelatie met hem op te bouwen.

4. Eerst gezondheidsproblemen aanpakken

• Eerst en vooral moet je mogelijke fysieke noden of pijnen uitsluiten zoals oorontsteking, darmparasieten of een kwetsuur.  Een medische controle kan soms nodig zijn. 

5. Een goede slaaproutine

• De lichten doven: in het uur vóór bedtijd probeer je zoveel mogelijk artificieel intens licht te vermijden (zoals televisie, computer en tablet).  Dit is in de huidige maatschappij niet altijd eenvoudig. Dit licht voorkomt de productie van melatonine, een hormoon dat noodzakelijk is om in te slapen.
• Een warm bad en rustige massages: Het bad is een zalig moment om het lichaam te laten ontspannen. Als je te snel mee in bad gaat loop je het risico dat je een te grote nabijheid, waar het kind nog niet klaar voor is, forceert.  Blijf dan eerder naast het bad zitten terwijl je het kind wast. Zo kan je goed op de signalen van het kind letten en van de gelegenheid gebruik maken om te oefenen in oogcontact. Je kan bijvoorbeeld een beetje badschuim op je neus leggen en vragen aan jouw kind om het eraf te blazen wanneer je knipoogt.  Na het bad kan je je kind masseren met het excuus dat je hem insmeert met een hydraterende crème.  Begin met de handen en voeten, dit is minder indringend dan de rest van het lichaam.  Indien kinderen mishandelingen ondergaan hebben is dit zelden aan handen en voeten gebeurd.
• Warme melk: je kan het slaapritueel beginnen met een glas warme melk.  Voor kinderen met lactose-intolerantie mag het ook soja- of amandelmelk zijn.  Deze warme melk symboliseert de moederbinding en heeft de eigenschap om slaap te bevorderen.
• Leesmoment: een boek voorlezen, versjes of liedjes zingen, verhaaltjes vertellen zijn een mooie manier om affectief fysiek contact te maken met jouw kind en bovendien ideaal om taal te verwerven. Boeken waarin dieren in nood of met verdriet geholpen worden door volwassen dieren, met een “happy end” zijn interessant om woorden te vinden om over veiligheid en hechting te praten met jouw kind.
• Het sjaaltje:  het is fijn om je kind te wiegen maar je moet zorgen dat hij niet in jouw armen in slaap valt. Het is belangrijk dat hij wakker in bed gelegd wordt en dat hij daar in slaap valt.  Je kan wel naast hem blijven zitten tot hij slaapt.  Als je zijn hand vasthoudt, loop je het risico dat hij wakker wordt als je eenmaal zijn hand loslaat. Adoptiekinderen zijn vaak hyperalert en hebben een lichte slaap. Je kan daarom beter beiden een sjaaltje vasthouden.  Je legt je kind uit dat als hij slaapt, jij ook gaat slapen en zo kan hij het sjaaltje blijven vasthouden.

6. Het familiebed? 

• Wat als jouw kind zeer angstig is en jouw hulp nodig heeft om (terug) in te slapen? Verschillende deskundigen pleiten om adoptiekinderen niet in het ouderlijk bed te laten slapen.  Het kind in bed nemen is een gemakkelijke, maar korte termijnoplossing terwijl je aan de noden van onveiligheid en de nood aan slaap van het kind (en jezelf) beantwoordt. 
• Op deze manier blijft het kind echter in een afhankelijke relatie en het onderhoudt de scheidingsangst in plaats van deze te verhelpen. Deskundigen raden aan om tijdelijk een matras te leggen in de kamer van het kind, dat moeite heeft met inslapen en ’s nachts vaak wakker wordt en de nabijheid van een ouder nodig heeft.
• Na enige tijd kan je je kind leren  om rustig te worden voordat je bij hem komt. Belangrijk is dan dat je in de deuropening blijft staan zolang het kind krijst, eist of praat?  Je gaat enkel in de kamer als je kind kalmeert. Telkens als hij begint te praten of te huilen, ga je weer uit te kamer, tot hij kalmeert.
• De matras wordt geleidelijk aan verder van het kinderbed geschoven en uiteindelijk weg gehaald.  Daarna kan de ouder nog bij het kind zitten in een zetel of op een stoel tot het kind inslaapt.

7. De techniek van de 2 bonnetjes  

• Bij iets oudere kinderen, die al een veilige band opgebouwd hebben met hun adoptieouders kan dit een goede hulp zijn indien kinderen regelmatig ‘s nachts uit bed komen voor futiliteiten. Je heeft je kind 2 bonnetjes die hij kan gebruiken om jou wakker te maken om gedurende 2 minuten alle aandacht te krijgen. Het kind kiest daarin zelf wanneer hij die bonnetjes gebruikt, maar eenmaal ze opgebruikt zijn heeft hij geen recht meer op deze “service”. 
• Daarbuiten mag hij nog steeds beroep doen op jou, maar deze tussenkomsten gebeuren in stilte en met zo weinig mogelijk interventie.  Belangrijk is om aan het kind mee te geven dat hij zelf controle heeft over de bonnetjes en dat hij ze mag gebruik hoe hij zelf wil.
• Dit is een essentieel detail aangezien deze kinderen nood hebben aan een gevoel van controle over hun leven.  Bij deze methode is het belangrijk om je kind goed voor te bereiden en zeer consequent te zijn in de uitvoering ervan.  De eerste nachten zijn een echte uitdaging.

Hulp bij slaapproblemen

Indien je graag meer uitleg hebt over bepaalde technieken, of als je van gedachten wil wisselen over het slaapgedrag van jouw kind,  kan je steeds bij Steunpunt Adoptie terecht.  Je kan ons mailen of bellen en dan zoeken we samen hoe je één van deze methoden kan toepassen bij jou thuis of kijken we hoe je verder kan tegemoet komen aan de noden van jouw kind of jouw eigen nood aan slaap. 

Auteur
Katherine D’Hoore
Inhoudelijk coördinator