Wil je meer weten?
Hier vind je meer informatie over uiteenlopende thema's zoals belang van het kind, specifieke ondersteuningsbehoeften, nazorg, opvoeding, identiteit en herkomst.
Archieven zijn geen neutrale opslagplaatsen van informatie. Ze weerspiegelen wiens en welke geschiedenis we belangrijk genoeg vinden om te bewaren. Geadopteerden botsen helaas al te vaak op ontbrekende dossiers, gaten, inconsistenties, en moeilijkheden in het verkrijgen van toegang. Nochtans zijn adoptiedocumenten voor hen van cruciaal belang bij het construeren van hun levensverhaal en het opstarten van zoektochten naar geboortefamilie; allebei basisrechten. In dit artikel staan we stil bij de rol van het adoptiearchief binnen een rechtvaardig adoptiesysteem. We bespreken de context in Vlaanderen en onderstrepen het belang van een open, transparante en dynamische archiefcultuur.
Adoptiedossiers roepen bij heel wat geadopteerden gemengde gevoelens op. Enerzijds dragen ze beloftes in zich: mogelijke aanknopingspunten om zichzelf te begrijpen, hun levensverhaal te leren kennen en eventuele zoektochten aan te vangen. Anderzijds botsen geadopteerden hierbij op steeds terugkerende obstakels, allen voortkomend uit de diepe verwevenheid van deze dossiers met een groter kluwen van ongelijke machtsrelaties.
Tot 2004 bestond er in Vlaanderen geen uniforme wetgeving rond inzage en archivering. Of een geadopteerde toegang kreeg tot zijn/haar dossier hing af van de goodwill en het archiefbeleid van de betrokken adoptiedienst. Veel dossiers gingen verloren of werden onvolledig of versnipperd bewaard bij verschillende instanties en privépersonen.
Onder invloed van het Haags adoptieverdrag werd het Belgische en Vlaamse adoptielandschap sinds 2005 grondig hervormd met meer nadruk op het belang van het kind en het recht op afstammingskennis. Er kwam onder andere een expliciet inzagerecht voor zowel binnenlandse als transnationale geadopteerden vanaf 14 jaar (art 25) dat later vervroegd werd naar 12 jaar (art 25 decreet 20 januari 2012; art 25 3 juli 2015).
Toch blijven geadopteerden geconfronteerd met moeilijkheden die de realisatie van hun recht op inzage en kennis van afstamming in de weg staan, waaronder:
Adoptiearchieven en -dossiers zijn dus niet neutraal of objectief en hebben bijgedragen aan het bestendigen van structurele onrechtvaardigheden. Maar kunnen we deze archieven, wanneer we hen herdenken als dynamisch en levend, tegelijk zien als belangrijke sites voor herstel?
“Collecting Otherwise” (CO) is een Nederlands project dat kritisch onderzoekt hoe archiefbeslissingen en -praktijken tot stand komen, wiens geschiedenis daarbij is uitgewist, en hoe de blijvende gevolgen daarvan kunnen worden hersteld. Hoewel ze hun werk niet expliciet richten op het thema adoptie, kunnen we hun ideeën wel gebruiken om ons een ander soort adoptiearchief voor te stellen. In wat volgt bespreken we vier van hun voorstellen en passen we deze toe op adoptie.
Om versnippering tegen te gaan zouden archiefinstellingen zich volgens CO bewust moeten zijn van hoe hun collecties samenhangen met collecties in andere archieven. CO pleit voor zogenaamde “trans-institutionele supra-archieven”: netwerken van archieven over de grenzen van instellingen heen. Zulke supra-archieven worden opgebouwd wanneer een archiefinstelling eigen materiaal verbindt aan materiaal buiten de eigen muren, op basis van hun inhoud in plaats van uitsluitend op hun fysieke locatie.
Meerdere stemmen gingen al op voor het verder centraliseren en digitaliseren van adoptiedossiers en het opzetten van een gedeeld archief over lands-, taal- en instantiegrenzen heen. In de parlementaire hoorzitting van 10/12/2024 bijvoorbeeld werd er gepleit voor een digitaal systeem waarin geadopteerden toegang krijgen tot hun adoptiedocumenten van zowel herkomst- als aankomstland en van alle verschillende instanties daarbinnen. Dit zou het a) verkrijgen van toegang tot de eigen gegevens vereenvoudigen, b) het risico dat informatie verloren gaat inperken, en c) het opsporen van eerste families vergemakkelijken.
Dit supra-archief richt zich vooral op privédocumenten. Maar men zou zich even goed kunnen voorstellen dat zo’n systeem adoptiebetrokkenen ook toegang verleent tot publieke documenten die betrekking hebben op de bredere context van hun adoptie. Nog ruimer kan men zich een archief inbeelden waarbij elke Belgische burger toegang krijgt tot zulke adoptiegerelateerde publieke documenten, d.w.z. die documenten waarbij het niet over individuele dossiers gaat en er dus geen GDPR wetgeving wordt geschonden. Adoptie maakt immers deel uit van het collectief geheugen. We hebben het samen in stand gehouden en er financieel toe bijgedragen, en nog steeds.
De-archiveren betekent het van onder het stof halen en opnieuw gebruiken van documenten, bijvoorbeeld door hen te publiceren in een krant, tentoon te stellen in een museum of er kunst mee te maken. Het is een belangrijk middel om verloren geschiedenissen bloot te leggen en vergeten gemeenschappen een stem te geven.
Het opeisen van het inzagerecht door geadopteerden kan gezien worden als een vorm van de-archiveren op zich: het houdt in dat een dossier uit de vergetelheid wordt gehaald en opnieuw actief ter hand wordt genomen. Onderzoekster Kelly Condit-Shrestha (2021) beschouwt inspanningen van geadopteerden om toegang te krijgen tot hun dossier in die zin als post-koloniale daden van verzet: manieren om de regie over hun eigen verhaal terug te winnen en een kritiek te formuleren op de ongelijkheden binnen het adoptiesysteem in het algemeen.
Daarnaast kan het waardevol zijn om bepaalde publieke documenten die betrekking hebben op adoptie breed te verspreiden om bewustwording te creëren en het thema onder de aandacht te brengen. Zo vertoonde Critical Adoptees Front Europe (CAFE) in 2022 een vergeten aflevering van "Panorama" uit 1976 over adoptie van kinderen uit Azië en een reportage uit 1981 over adoptie van Zuid-Koreaanse kinderen in het bijzonder.
Sommige adoptiediensten hebben mappen met interne communicatie tussen de adoptiedienst en (de tehuizen in) de herkomstlanden. Deze archieven bevatten zowel namen van geadopteerde kinderen en dossiergegevens als bepaalde contextinformatie (bv. over hoe adopties in een bepaalde periode en regio verliepen, namen van betrokken tussenpersonen zoals zusters en escorts). Deze mappen kunnen waardevolle inzichten bieden voor geadopteerden, omdat ze hen helpen hun adoptie en dossier beter te interpreteren en te kaderen. Maar omdat deze mappen ook veel concrete namen en privégegevens bevatten, mogen ze volgens de GDPR-wetgeving niet volledig openbaar worden gemaakt.
Op dit moment heeft het Afstammingscentrum hier toegang toe bij het VCA voor de cliënten die een lopend traject bij het Afstammingscentrum hebben. Ook het VCA haalt informatie uit deze mappen die van toepassing zijn tijdens de inzage van een geadopteerde. Zowel contextgegevens rond hun adoptie als de correspondentie met informatie waarbij hun (eerste) naam expliciet vermeld wordt, kunnen waardevol zijn in hun traject en worden aldus met hen gedeeld. Indien de informatie privégegevens van derden bevat wordt deze mondeling toegelicht.
Het is noodzakelijk dat er middelen worden vrijgemaakt om deze mappen te anonimiseren, zodat ze breder toegankelijk gemaakt kunnen worden ten aanzien van geadopteerden en/of kunnen dienen om sociologische onderzoek te verrichten.
Contextualiseren is het toevoegen van perspectieven, stemmen en kennis die onderbelicht of uitgesloten zijn, en ruimte maken voor wat ontbreekt - bij adoptie is dat bijvoorbeeld het perspectief van eerste ouders. Een voorbeeld van contextualiseren op microniveau is wanneer een overheidsmedewerker tijdens inzage het dossier voor en met de geadopteerde kadert binnen de tijdsgeest, aftoetst aan gangbare praktijken van het herkomstland toen en afweegt tegenover andere vergelijkbare dossiers.
Contextualiseren biedt zo een tegenwicht tegen het idee dat men eenvoudigweg “‘naakte feiten’ uit het archief kan ‘opdelven’”, zoals historica Chiara Candaele opmerkt. Een eenzijdige focus op ‘hard’ bewijsmateriaal, schrijft zij, kan de weg naar herstel verhinderen (Withaeckx, Cawayu & Candaele 2023, p. 64). Contextualiseren kan daarentegen het inherent droge en gevoelloze karakter van officiële papieren mogelijk wat verzachten. Bovendien biedt het voor mensen die geconfronteerd worden met missende papieren misschien toch enige vorm van heling en erkenning. Het historisch onderzoek naar illegale interlandelijke adopties in de periode 1960-2005 dat beloofd werd in het huidige federaal regeerakkoord (p. 196) zal in dit opzicht van groot belang zijn.
Hoe een gecontextualiseerd archief er verder precies uitziet, moet volgens CO onderhandeld worden in werkgroepen waarin alle stemmen, ook de precaire, vertegenwoordigd zijn. Zulke werkgroepen zijn essentieel om de ervaringen van ondervertegenwoordigde gemeenschappen mee te nemen, inclusie en gelijkwaardigheid op een authentieke manier te bevorderen en het hervormde archief van begin af aan te delen met de gemeenschappen die men wil bereiken.
Ten slotte benadrukt CO dat zorg dragen in elk facet van het archiveringsproces verweven moet zijn. Deze zorg gaat niet enkel over het archiefmateriaal zelf (de publieke en private adoptiedocumenten), maar ook over de adoptiebetrokkenen, de archivarissen en de archiefinstelling.
De hierboven beschreven voorstellen kunnen allen beschouwd worden als praktijken van zorg. Helaas worden de instellingen die in België verantwoordelijk zijn voor het beheer van de openbare archieven ondergefinancierd en worstelen ze met personeelstekorten. Als we het belang erkennen van zorgvuldige archivering voor een rechtvaardiger adoptiesysteem, dan moet er meer geïnvesteerd worden in het inventariseren en toegankelijk maken van publieke archieven en dossierreeksen die nu versnipperd zijn. Dit zou niet de taak van geadopteerden zelf mogen zijn, zo stelde Yung Fierens terecht op de parlementaire hoorzitting van 10/12/2024. Het is de taak van de Belgische overheid.
Zorg dragen begint met het creëren van een open, transparante en dynamische archiefcultuur. Adoptiearchieven en -dossiers zijn mistige plekken geweest waar mensenrechtenschendingen zich ongestoord hebben kunnen voltrekken. Deze mist opklaren vormt een essentiële stap in de weg naar herstel voor adoptiebetrokkenen en naar een rechtvaardiger adoptiesysteem in het algemeen.
Bronnen:
Tekst: Lise Dheedene
Publicatiedatum: september 2025
Geadopteerden helpen geadopteerden
Kom via een online platform in contact met andere geadopteerden. Een plaats om vrijuit te kunnen praten over alles wat je bezighoudt. Dat kan anoniem gebeuren, maar geadopteerden kunnen ook gekoppeld worden aan een vaste buddy.
Ga naar a-buddy.be