Wil je meer weten?
Hier vind je meer informatie over uiteenlopende thema's zoals belang van het kind, specifieke ondersteuningsbehoeften, nazorg, opvoeding, identiteit en herkomst.
In een kwalitatief onderzoek van Hunsley, Ekas en Crawley (2021, Verenigde Staten) werden de ervaringen van broers en zussen van geadopteerden onderzocht. Het onderzoek toont aan dat ook zij de invloed van adoptie binnen het gezin ervaren. Hun ervaringen variëren van zeer positief tot zeer negatief en kunnen een blijvende invloed hebben op hun welzijn en levenskeuzes.
De voorgeschiedenis van adoptiekinderen wordt vaak gekenmerkt door ingrijpende en traumatische gebeurtenissen, zoals prenataal trauma, een moeilijke geboorte, ziekenhuisopnames, misbruik, verwaarlozing en/of het verlies van een eerste zorgfiguur (van der Kolk, 2005).
Deze ervaringen kunnen de gezonde hersenontwikkeling verstoren en het stressresponssysteem ontregelen (o.a. Heim et al., 2008). Daardoor blijven risico’s op cognitieve, emotionele, gedragsmatige en sociale problemen vaak bestaan, ook na plaatsing in een adoptiegezin (o.a. Beckett et al., 2006; Merz et al., 2013; Juffer & Van IJzendoorn, 2005; Jaffari-Bimmel et al., 2006). Bovendien kan de adoptie zelf traumatiserend werken, omdat het raakt aan eerdere verlieservaringen (Lanyado, 2003). Adoptieouders krijgen hierdoor vaak te maken met zwaardere opvoedingsuitdagingen en verhoogde stress en onzekerheid (Sanchez-Sandoval & Palacious, 2012).
Volgens de familiesysteemtheorie (Bowen, 1978) beïnvloeden de emoties, behoeften en reacties van elk gezinslid zowel de andere gezinsleden als het gezin als geheel. Hoewel adoptiekinderen en -ouders vaak centraal staan in onderzoek, maken ook broers en zussen van geadopteerden deel uit van dit systeem. Hun ervaringen met adoptie en rol in het gezin zijn echter nauwelijks onderzocht. Deze studie wou daarin verandering brengen.
Aan de studie namen 182 niet-geadopteerde siblings deel (18-64 jaar, gemiddeld 29 jaar, 86% vrouw), m.a.w. biologische kinderen van de adoptieouders. De meesten hadden meerdere geadopteerde siblings (61%) en biologische siblings (85%). Het type adopties varieerde (33% interlandelijk, 13% binnenlands, 33% pleegkind, 4% kind van familie of 17% een combinatie), vaak met etnische verschillen (54%) en soms een verandering in geboorterij (26%). Gemiddeld waren de deelnemers 11 jaar bij de eerste adoptie in hun gezin (0-33 jaar).
De geadopteerde siblings hadden gemiddeld drie traumatische ervaringen meegemaakt voor de adoptie (bv. verwaarlozing, fysiek/emotioneel/seksueel misbruik, meerdere plaatsingen, prenatale blootstelling aan drugs, vroege ziekenhuisopnames), en 79% van de adopties betrof ‘special needs’-adopties (de definitie van special needs in deze studie is vergelijkbaar met de special needs die we kennen in Vlaanderen, nvdr.). Ongeveer 64% van de gezinnen was vóór de adoptie op de hoogte van het trauma van het kind.
Deelnemers beantwoordden tien open vragen die peilden naar hun ervaring als sibling van een geadopteerde. Hun antwoorden werden thematisch geanalyseerd.
De meeste deelnemers (69%) gaven aan positief te reageren op het nieuws dat hun ouders wilden adopteren. Een minderheid reageerde negatief (14%), geshockeerd (3%) of met gemengde gevoelens (7%).
Hun betrokkenheid in de procedure varieerde van helemaal niet betrokken (10%) tot actieve deelname aan het besluit (16%).
In het eerste jaar na adoptie kwamen twee thema’s naar voren: aanpassing aan het nieuwe gezin en de relatie met hun ouders.
De deelnemers beschreven vijf verschillende ervaringen.
(1) Ten eerste namen sommigen (22%) een helpende rol op zich, hetzij uit eigen initiatief, hetzij omdat hun familie dit verwachtte:
“Na elke adoptie voelde ik sterk de behoefte om mijn ouders te helpen met mijn siblings en op welke manier dan ook een soort leider in ons gezin te zijn. Hoe dat eruitzag verschilde per leeftijd, en ik was op veel gebieden nog erg onvolwassen, maar ik wilde echt helpen. Nu probeer ik mijn familie nog altijd zoveel mogelijk te helpen."
(2) Ten tweede voelden anderen (8%) zich afgewezen, eenzaam of onzichtbaar op het moment dat de geadopteerde sibling(s) in het gezin kwam(en). Sommige deelnemers gaven aan minder ouderlijke aandacht te krijgen, wat als negatief of neutraal werd ervaren, afhankelijk van hun begrip van de noden van hun geadopteerde sibling(s):
“Ik begon te worstelen met depressieve gevoelens en onzekerheid over mezelf, omdat ik het gevoel had dat mijn ouders een ander kind nodig hadden, omdat ik op de een of andere manier niet goed genoeg was.”
(3) Ten derde gaf een kleine groep (7%) aan jaloersheid of wrok te voelen of bitter te staan tegenover hun geadopteerde sibling(s) of adoptie in het algemeen:
“Ik was jaloers en niet erg aardig voor hen in het begin!”
(4) Ten vierde beschreef 21% het eerste jaar als stressvol, moeilijk, chaotisch of frustrerend, vooral door traumagerelateerd gedrag, maar ook door het wennen aan een nieuw dagelijks leven of het omgaan met een taalbarrière bij interlandelijk geadopteerden.
(5) Ten slotte rapporteerde de meeste deelnemers (66%) ook positieve ervaringen, zoals plezier en opwinding over het krijgen van een nieuwe broer of zus.
Wat betreft de relatie met hun ouders, kwamen twee patronen naar voren.
(1) Ongeveer 22% van de deelnemers ervoer een nauwere band met zijn/haar ouders als gevolg van de adoptie, vaak doordat ze een helpende rol op zich namen:
“Na de pleegzorg en adoptie van mijn zus, ben ik zeker dichter naar mijn ouders toegegroeid, omdat ik wilde dat ze erop konden vertrouwen dat ik voor haar zou zorgen en dat soort dingen.
(2) Andere deelnemers (17%) voelden juist meer afstand tot hun ouders en gaven soms aan zich onzichtbaar te voelen, omdat hun ouders zich richtten op de noden van de nieuwe sibling(s).
In de periode van een jaar na de adoptie tot nu stonden vier thema’s centraal: de algemene ervaring na adoptie, de invloed van adoptie op het persoonlijke leven van broers en zussen van geadopteerden, de invloed op het gezin, en wat de broers en zussen anders zouden hebben gedaan.
Wat betreft de algemene ervaring beschreven de deelnemers zes verschillende uitdagingen en belevingen.
(1) Ten eerste nam ongeveer een kwart van de deelnemers (26%) ouderlijke of ondersteunende rollen op zich. Dit gebeurde zowel bewust als onbewust, en werd met wisselende gevoelens (plezier of ongenoegen) ervaren. Meestal ging het om het vervullen van een ouderlijke rol tegenover de geadopteerde sibling (=‘parentificatie’), maar soms namen ze ook een partnerrol op om hun ouders emotionele steun te bieden (=‘spousificatie’):
“Mijn mama zei dat ze niet wist hoe ze het zonder mij zou redden. Ik voelde me tijdens mijn studiejaren erg schuldig, omdat ik niet thuis was om voor mijn gezin te zorgen. Vooral toen het gedrag van mijn siblings steeds problematischer werd en de ene in het ziekenhuis belandde en de andere van de kleuterschool werd gestuurd. Ik nam in hoge mate de rol van ouder en partner op mij, waarbij mijn moeder bij mij advies en steun zocht.”
(2) Ten tweede gaf 15% aan zich onzichtbaar of genegeerd te voelen door de focus van hun ouders op de behoeften van de geadopteerde sibling(s), wat bij sommigen leidde tot gevoelens van eenzaamheid.
(3) Ten derde namen andere deelnemers (8%) de rol van bemiddelaar op zich om hun ouders te ontlasten en voelden daarbij druk om ‘perfect’ te zijn of een ‘people pleaser’ om de stress te verminderen:
“Ik was enthousiast om een sibling te krijgen, maar ze leek vanaf het moment dat we haar thuisbrachten problemen te hebben die het leven van mijn ouders volledig in beslag namen. Ik voelde medelijden met mijn zus, maar ook voor mijn ouders. Ik probeerde perfect te zijn zodat mijn ouders zich geen zorgen over mij hoefden te maken, omdat mijn zus zoveel problemen had, maar het meeste van de tijd voelde ik me ook onzichtbaar.”
(4) Ten vierde beschreef de meerderheid van de deelnemers (57%) de adoptie als zowel positief als negatief: moeilijk, maar ook voldoeninggevend.
(5) Ten vijfde ervoer ongeveer 19% de adoptie vooral als stressvol en zwaar, hoofdzakelijk door het gedrag van hun geadopteerde sibling(s).
(6) Tot slot beleefde 23% van de deelnemers de adoptie als een uitsluitend positieve ervaring:
“De zus zijn van een geadopteerde sibling betekent alles voor mij. Ik zie mijn zussen doodgraag en zonder hen zou mijn leven niet hetzelfde zijn. Mijn geadopteerde zus was voorbestemd om deel uit te maken van ons gezin.”
Wat betreft de invloed van adoptie op hun persoonlijke leven, kozen sommige deelnemers (25%) voor een carrière in de jeugdhulp of een ander vakgebied waarin zij van betekenis konden zijn voor kinderen. Anderen besloten zelf te adopteren of zich te engageren als pleegzorger (36%). Een minderheid (8%) besloot juist om nooit kinderen te krijgen of te adopteren vanwege hun negatieve ervaring met adoptie.
Qua algemeen welzijn ervoer bijna de helft van de deelnemers (47%) persoonlijke groei als gevolg van adoptie, zoals meer empathie, maturiteit, een bredere kijk op de wereld en een dieper begrip van het doel van het leven:
“Het heeft me sneller volwassen gemaakt en bracht me op sommige vlakken ook wat uit balans. Het liet me zien hoe opofferingen te brengen, mijn klein wereldje te verlaten, er voor anderen te zijn en mezelf te herkennen in een ander. Het heeft me geleerd over racisme, trauma, institutionalisering, misbruik, verwaarlozing, armoede, maar ook over hoop, herstel, gehechtheid, liefde en toewijding. Het heeft mijn kijk op kinderen, moeders, geld en mijn toekomst veranderd. Alles.”
Echter, voor een kleinere groep (12%) had adoptie juist negatieve gevolgen: zij kregen te maken met psychische problemen, moeizame relaties of (secundaire) trauma’s door de ervaringen met hun geadopteerde broer/zus:
"Ik heb veel last van angst en depressie. Ik denk dat dit komt doordat ik in mijn jeugd nooit heb geleerd hoe ik met mijn emoties om moet gaan. Mijn zus schreeuwde en gilde alleen maar en werd erg gewelddadig. Dat was alles wat ik zag en kende. Ik heb al mijn frustraties opgekropt, zelfs tot op de dag van vandaag. Als ik boos of van streek ben, trek ik me terug in plaats van te communiceren. Het zit gewoon zo diep ingebakken in mij."
Adoptie heeft een uiteenlopende invloed op familiebanden. Voor sommige deelnemers versterkte adoptie de familierelaties, terwijl het bij anderen tot spanning of verdeeldheid leidde.
Wat betreft de relatie met hun geadopteerde sibling(s), varieerde deze van zeer hecht (27%) tot geen contact meer (15%). Sommige deelnemers omschreven hun band als een typische broer-zusrelatie (20%), of als stressvol of gespannen (36%), wat het gevolg kan zijn van de complexe noden of het traumagerelateerd gedrag van de geadopteerde sibling(s). Een klein aantal (13%) ervoer een meer “oom/tante”-achtige band door het leeftijdsverschil.
“Mijn relatie met mijn middelste broer is gespannen. Ik zie hem graag, maar zijn levenskeuzes zijn erg moeilijk geweest. Hij is verslaafd aan drugs en is twee keer in een afkickkliniek geweest, maar telkens hervallen. Hij heeft steeds weer problemen met justitie en zit regelmatig in de gevangenis. Momenteel is hij dakloos en zwerft hij van plek naar plek.”
Voor de relatie met hun ouders als gevolg van adoptie gold dat 15% van de deelnemers meer spanning ervoer, 5% meer nabijheid, en 31% geen verandering.
“Door de stress en trauma's die mijn drie geadopteerde broers en zussen hebben veroorzaakt, is mijn moeder zich … niet bewust van veel dingen die er spelen en van de gevoelens en emoties van andere mensen in het gezin, en raakt ze snel van streek als we het niet eens zijn met haar mening. Daardoor heb ik het gevoel dat mijn relatie met mijn moeder meer gespannen is dan vroeger en dat ik nu voorzichtiger moet zijn in mijn omgang met haar.”
Wat het gezin als geheel betreft, vond 24% dat adoptie het gezin dichter bij elkaar had gebracht, terwijl 15% juist aangaf dat hun gezin uit elkaar gevallen was, bijvoorbeeld doordat geadopteerde kinderen terug waren gekeerd naar hun biologische familie of afstand namen van het adoptiegezin:
"Het leven is nu erg moeilijk ... Mijn gezin is kapot. Mijn ouders zijn voortdurend uitgeput en erg afwezig. We doen niets samen als gezin ... Zelfs rond de feestdagen eten we niet samen of zo."
Tot slot gaven de deelnemers aan wat volgens hen had kunnen bijdragen aan een beter gezinsfunctioneren: (1) een betere voorbereiding van zowel henzelf als hun ouders op de traumagerelateerde behoeften van adoptiekinderen en de impact daarvan op de verschillende gezinsleden (25%), (2) meer zorg en ondersteuning na de adoptie voor zowel de geadopteerde siblings als alle gezinsleden (13%), en (3) meer open communicatie binnen het gezin, in de hoop dat dit de eenheid binnen het gezin zou versterken (11%).
“Ik denk dat ik baat zou hebben gehad bij kennis over wat trauma kan doen met jonge kinderen. Mijn ouders waren ook niet op de hoogte, en als we allemaal eerder beter waren voorbereid, denk ik dat ik in ieder geval mijn broer of zus beter had kunnen begrijpen.”
Deze studie toont dat de ervaringen van siblings van geadopteerden uiteenlopen van zeer positief tot zeer negatief. Thema’s zoals parentificatie en gevoelens van onzichtbaarheid komen terug, wat overeenkomt met eerder onderzoek bij deze groep en onderzoek naar siblings van pleegkinderen en kinderen met een beperking, waar ook een kind in het gezin aanwezig is met meer zichtbare noden. Ook laten de resultaten zien dat adoptie vaak een blijvende invloed heeft op het welzijn en de levenskeuzes van siblings van geadopteerden.
Belangrijk is dat siblings van geadopteerden meer gehoord en erkend worden. Dit helpt adoptiegezinnen en professionals om beter te begrijpen hoe adoptie hen beïnvloedt, welke rol zij spelen binnen het gezin en hoe zij ondersteund kunnen worden.
Aanbevelingen vanuit de siblings zelf, die aansluiten bij bevindingen uit onderzoek naar siblings van pleegkinderen en kinderen met een beperking, zijn alvast:
Bron: Hunsley, J.L., Ekas, N.V. & Crawley, R.D. (2021). An Exploratory Study of the Impact of Adoption on Adoptive Siblings. Journal of Child and Family Studies, 30(311–324). DOI: 10.1007/s10826-020-01873-4
Tekst: Kristien Wouters
Geadopteerden helpen geadopteerden
Kom via een online platform in contact met andere geadopteerden. Een plaats om vrijuit te kunnen praten over alles wat je bezighoudt. Dat kan anoniem gebeuren, maar geadopteerden kunnen ook gekoppeld worden aan een vaste buddy.
Ga naar a-buddy.be