Suïcidaliteit bij geadopteerden: inzichten en handvatten

Acute noodsituatie? Neem contact op met de hulpdiensten via 112 of de huisarts (van wacht: 1733). Denk je aan zelfdoding en wil je praten? Neem gratis en anoniem contact op met de Zelfmoordlijn via 1813. Op www.zelfmoord1813.be vind je ook informatie over hoe om te gaan met zelfmoordgedachten.

Onderzoek toont aan dat geadopteerden een groter risico lopen op mentale gezondheidsproblemen. Specifiek blijkt dat zij ongeveer tweemaal zoveel risico lopen op suïcidale gedachten en gedrag als niet-geadopteerden. Deze bevindingen onderstrepen het belang van een zorgzame en goed geïnformeerde omgeving: hoe kunnen ouders, familie en vrienden signalen van suïcidaliteit herkennen en steun bieden?

Enkele cijfers

In 2023 waren er in Vlaanderen gemiddeld 2,4 zelfdodingen per dag en 24 pogingen tot zelfdoding per dag (Departement Zorg, 2025). Deze cijfers zijn waarschijnlijk een onderschatting, omdat bij heel wat sterfgevallen de intentie moeilijk te bepalen is en suïcidepogingen enkel worden geregistreerd wanneer ze door een ziekenhuis worden gemeld. De meest actuele suïcidecijfers zijn terug te vinden op de website van zelfmoord1813.be.

Helaas zijn er voor Vlaanderen of België geen specifieke cijfers bekend voor geadopteerden. Ook internationaal onderzoek is beperkt. Uit een meta-analyse van drie Amerikaanse en drie Zweedse studies (Campo-Arias et al., 2020) blijkt echter dat geadopteerden tweemaal zoveel risico lopen op een suïcidepoging in vergelijking met niet-geadopteerden. Ook een recente Amerikaanse studie (Murray et al., 2022) wijst op een verdubbeling van het risico op suïcidale gedachten en gedrag bij geadopteerde adolescenten.

Hoewel deze resultaten niet zomaar te vertalen zijn naar Vlaanderen, o.a. door verschillen in adoptiecontext en culturele aspecten (het Vlaams/Belgisch suïcidecijfer ligt 1,5x hoger dan het gemiddelde binnen de Europese Unie), wijzen ze duidelijk op een verhoogd risico op suïcidaliteit bij geadopteerden.

Oorzaken

Suïcidaliteit is complex en multifactorieel: het ontstaat door een combinatie en cumulatie van verschillende factoren. Volgens het integratief verklarend model voor suïcidaal gedrag (van Heeringen, 2007) onderscheiden we:

1. Kwetsbaarheidsfactoren: genetische en (neuro)biologische factoren (bv. trauma in de vroege kindertijd die de werking van het brein beïnvloedt) en psychologische factoren (bv. impulsiviteit, zwart-witdenken) die onderliggend, permanent aanwezig zijn bij een persoon.
2. Stressfactoren: sociale problemen of stresserende levenservaringen (bv. iemand dierbaar verliezen, geconfronteerd worden met misbruik of geweld) en psychische problemen (bv. depressie, middelenmisbruik) of lijden aan een fysieke aandoening (bv. medische aandoening die chronische pijn veroorzaakt) die doorheen het leven van een persoon kunnen optreden.
3. Risicoverhogende factoren: factoren die de drempel van suïcidale gedachten naar gedrag verlagen (bv. gebrek aan ondersteuning, zelfmoord in de omgeving).
4. Beschermende factoren: factoren die de drempel van suïcidale gedachten naar gedrag verhogen (bv. sociale ondersteuning, kennis over het gezondheidssysteem).

Wat de onderliggende mechanismen voor suïcidaliteit bij geadopteerden exact zijn, is onduidelijk, maar ook hier wijzen studies op een complex samenspel van factoren (Hjern et al., 2020). Biologische factoren (von Borczyskowski et al. 2006; Petersen et al., 2014), al dan niet in combinatie met andere risico’s zoals een psychiatrische opname van de adoptiemoeder (Wilcox et al., 2012), spelen een rol. Daarnaast blijkt een belangrijke factor weggelegd te zijn voor traumatische ervaringen voorafgaand aan adoptie, maar mogelijk ook tijdens of na adoptie (Hjern et al., 2004; Murray et al., 2022).

Geadopteerden lopen ook een verhoogd risico op andere bekende risicofactoren voor suïcidaliteit, zoals psychiatrische diagnoses (Behle & Pinquart, 2016) en internaliserende of externaliserende problemen (Juffer & Van Ijzendoorn, 2005). Moeilijkheden rond identiteitsontwikkeling, discriminatie en stigma, gevoelens van machteloosheid, afwijzing, hopeloosheid en onzichtbaarheid, verlies en rouw, een laag zelfbeeld en een gebrek aan kennis bij hulpverlening over de (mogelijke) impact van adoptie worden eveneens als relevante factoren bij geadopteerden genoemd (Campo-Arias, 2020; Gair, 2008; Hjern et al., 2020).

Wat kan je doen?

Op zelfmoord1813.be vind je enkele handvatten om iemand met zelfmoordgedachten te ondersteunen:

• Wees alert voor signalen (ook online) en neem ze serieus. Let op verbale boodschappen (bv. ‘Ik zie het niet meer zitten’, ‘Het hoeft voor mij niet meer’), maar ook op gedragsmatige signalen (bv. zich isoleren, verandering in gebruik van alcohol/medicatie, slaapproblemen) en stemmingsgerelateerde signalen (bv. depressie, prikkelbaarheid, plotse verbetering in hoe iemand zich lijkt te voelen). Maak verder een onderscheid tussen dringende (bv. dreigen met zelfmoord, methoden om zichzelf te doden zoeken) en waarschuwingssignalen (bv. hopeloosheid, roekeloosheid, sterke stemmingswisselingen).
• Ga in gesprek over zelfmoordgedachten (bv. 'Ik hoor je zeggen dat je het leven beu bent, denk je soms aan zelfmoord?'). Het is een misverstand dat je iemand op het idee van zelfmoord brengt door het te bevragen. Praten over zelfmoord zet niet aan tot zelfmoord. Integendeel, het kan juist opluchten voor de persoon om pijn en verdriet te kunnen uiten.
• Luister begripvol zonder oordeel of pasklare oplossingen aan te reiken (bv. Zeg niet: 'Denk aan je ouders/kinderen', maar wel: 'Wat maakt dat je liever dood zou zijn?')
• Houd contact, binnen je eigen grenzen. Sociaal contact beschermt.
• Betrek anderen en bouw samen een netwerk van steun.
• Moedig gespecialiseerde hulp aan bij de persoon.
• Zorg ook voor jezelf. Doe niet meer dan wat je zelf aankan. Mee-leven ondersteunt naasten van iemand met zelfmoordgedachten.

Meer informatie en hulpmiddelen

Via www.zelfmoord1813.be vind je info als je bezorgd bent om iemand en over wat je kan doen na een poging. Je kan ook zelf contact opnemen met de Zelfmoordlijn 1813 voor een ondersteunend gesprek of er een gratis vorming rond suïcidepreventie volgen.

Daarnaast zijn er online tools en apps die kunnen helpen:

• Think Life: een online zelfhulpcursus (18+) om beter om te gaan met zelfmoordgedachten
• BackUp: een mobiele app die houvast wil bieden tijdens of ter voorkoming van crisismomenten
• Safety Plan: zeven stappen om een crisis te overbruggen (ook beschikbaar in Think Life en BackUp)
• Silver: een game op smartphone of tablet die jongeren (12-16j) helpt hun mentale weerbaarheid te versterken

*Enkele vuistregels rond terminologie: De termen ‘suïcide’, ‘zelfmoord’ en ‘zelfdoding’ hebben dezelfde betekenis en zijn alle gangbaar, maar worden doorgaans in verschillende contexten gebruikt. In de wetenschappelijke literatuur spreekt men meestal over ‘suïcide’, terwijl ‘zelfmoord’ vaker voorkomt in gesprekken met personen die zelf aan suïcide denken en ‘zelfdoding’ vaak door nabestaanden als het meest respectvol wordt ervaren. Gebruik bij voorkeur de term die de betrokken persoon zelf verkiest. Daarnaast is het aangewezen om te spreken over een ‘fatale of niet-fatale afloop’ in plaats van bijvoorbeeld een ‘mislukte of niet-geslaagde poging'.

Bronnen:

• Centrum ter Preventie van Zelfdoding, onderdeel van het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie en de organisatie achter de Zelfmoordlijn 1813
• Campo-Arias, A., Egurrola-Pedraza, J. A., & Herazo, E. (2020). Relationship Between Adoption and Suicide Attempts: A Meta-analysis. International Journal of High Risk Behaviors and Addiction, 9(4). doi.org/10.5812/ijhrba.106880
• Gair, S. (2008). The psychic disequilibrium of adoption: Stories exploring links between adoption and suicidal thoughts and actions. Australian E-Journal for the Advancement of Mental Health, 7(3), 207–216. doi.org/10.5172/jamh.7.3.207
• Hjern, A., Palacios, J., Vinnerljung, B., Manhica, H., & Lindblad, F. (2020). Increased risk of suicidal behaviour in non-European international adoptees decreases with age - A Swedish national cohort study. EClinicalMedicine, 29-30. doi.org/10.1016/j.eclinm.2020.100643
• Murray, K. J., Williams, B. M., Tunno, A. M., Shanahan, M., & Sullivan, K. M. (2022). What about trauma? Accounting for trauma exposure and symptoms in the risk of suicide among adolescents who have been adopted. Child Abuse & Neglect, 130(2). doi.org/10.1016/j.chiabu.2021.105185

Tekst: Kristien Wouters

Publicatiedatum: oktober 2025