Wil je meer weten?
Hier vind je meer informatie over uiteenlopende thema's zoals belang van het kind, specifieke ondersteuningsbehoeften, nazorg, opvoeding, identiteit en herkomst.
(eerder verschenen in VAG-magazine, augustus 2020)
Wat doet racisme met een persoon? Hoe kunnen we hierop reageren? En wat kunnen adoptieouders doen om hun kinderen weerbaar te maken tegen racisme?
Uitspraken moeten niet overduidelijk racistisch en slecht bedoeld zijn om je kind te kwetsen. Nieuwsgierige vragen en goedbedoelde opmerkingen zoals ‘Vanwaar ben je?’ en ‘Je spreekt al goed Nederlands!’ lijken onschuldig, maar kunnen toch pijnlijk zijn voor je kind met een niet-witte huidskleur. Het zijn alledaagse, heel subtiele bevestigingen dat hij of zij er niet bij hoort. Onderzoekers noemen dit microagressies of microkwetsingen.
Als je kind thuiskomt en vertelt dat het een vervelende opmerking kreeg op basis van zijn huidskleur, heb je misschien de neiging om te zeggen: 'Trek het je niet aan' of ‘Doe maar alsof je het niet gehoord hebt’. Naima Charkaoui schrijft in haar boek "Racisme: Over wonden en veerkracht" dat ‘vergeten en doen alsof het nooit gebeurd is’, negeren dus, een typische strategie is die ouders hun kinderen aanleren (strategie 1). Ouders doen dit om hun kinderen te beschermen. Alleen gaan ze zo voorbij aan de gevoelens die racisme losmaakt, terwijl deze gevoelens een plaats moeten krijgen vooraleer een kind de racistische ervaring achter zich kan laten.
In haar boek beschrijft Charkaoui nog drie andere, typische manieren van omgaan met racisme. Zo kan je je kind aansporen om zelf ten aanval te gaan (‘laat je niet doen’, 'zeg iets gemeen terug') (strategie 2), maar dan bestrijd je agressie met agressie en leert je kind niet hoe het conflicten geweldloos kan oplossen. Je kan nare opmerkingen gebruiken als drijfveer voor je kind om te excelleren ('bewijs ze van het tegendeel’) (strategie 3), maar dat kan leiden tot stress en faalangst. Of je kan je kind aanmoedigen om zo onopvallend mogelijk te zijn ('lach de volgende keer maar gewoon mee') (strategie 4). De focus ligt dan op aanpassing in plaats van zelfexploratie.
Negeren, verweren, excelleren en niet opvallen. Deze tactieken worden niet enkel door ouders aan hun kinderen geleerd: de kans is groot dat je kind spontaan zélf elke aanpak afwisselend inzet. Tieners bijvoorbeeld passen de strategie van 'niet opvallen' vaak op eigen initiatief toe. Ze willen niets liever dan erbij horen.
Charkaoui haalt aan dat deze vier strategieën op korte termijn en op kleine schaal nuttig kunnen zijn: je mag er af en toe voor kiezen om oogkleppen op te zetten, om het tegendeel te willen bewijzen … Op lange termijn hebben deze methodes echter meer nadelen (agressie, stress, faalangst …) dan voordelen. Wat kan je dan wel doen als ouder?
Veerkracht is de kracht om succesvol met stress en tegenslag om te gaan. Het houdt racisme niet tegen, maar beschermt je kind tegen de negatieve invloed ervan. En hoewel veerkracht deels afhangt van iemands persoonlijke aanleg kan je het ook bevorderen.
Veerkracht omvat een positief zelfbeeld en zelfvertrouwen, maar ook vertrouwen in anderen en de samenleving. Daarnaast dragen vaardigheden zoals reflecteren, emoties reguleren en omgaan met anderen bij tot veerkracht. Voor al deze zaken vormt een goede gehechtheid de start. Je kind staat sterker als het weet dat het bij jou terecht kan voor onvoorwaardelijke liefde en zorg. Ook andere gezinsleden, vriendjes, leerkrachten … dragen hieraan bij. Verbinding met anderen is een essentieel onderdeel van veerkracht, schrijft Charkaoui.
Als ouder heb je een voorbeeldfunctie. Kinderen spiegelen zich aan jouw manier van kijken en handelen. In haar boek "Anti-bias education" stelt Louise Derman-Sparks dat je als ouder positief moet staan tegenover elk aspect van je kind opdat je kind een stevig en positief zelfbeeld kan opbouwen. Van jongs af aan moet je kind de boodschap krijgen dat het mag zijn zoals het is. Welke vooroordelen geef je mogelijks (onbewust) door aan je kind? Is je kind een boekenwurm, maar heb je liever dat hij veel buiten speelt? Is je kind eerder timide, maar zou je willen dat hij wat meer voor zichzelf opkwam? Vind jij een hogere opleiding belangrijk, terwijl dit niet binnen de mogelijkheden ligt van je kind?
Ook stelt Derman-Sparks dat het belangrijk is dat je kind zich herkent in zijn omgeving. Als je de enige bent met een bepaalde eigenschap is het moeilijk om dit als iets normaal en positief te zien. Een metafoor van professor Rudine Sims Bishop vat dit prachtig samen: “Kinderen hebben behoefte aan zowel spiegels als ramen. Veel gekleurde kinderen zien de wereld alleen via ramen en zij hebben spiegels nodig. Andere kinderen zien alleen spiegels en zij moeten de wereld ook door ramen leren zien.”
Door verschillen en overeenkomsten tussen groepen te benoemen, leer je je kind kritisch na te denken over vooroordelen. Stap hierbij af van eenzijdige, stereotiepe informatie en verken samen de rijke geschiedenis en cultuur van verschillende landen. Op die manier geef je je kind een genuanceerd wereldbeeld mee en leert je kind stereotiep en racistisch denken te herkennen.
Inzetten op veerkracht is proactief werken. Wat als je kind al te maken kreeg met racisme?
Als je kind een racistische ervaring had, is het in eerste instantie belangrijk om te luisteren. Charkaoui stelt dat racisme wonden slaat. Vooraleer we die wonden kunnen verzorgen, moeten we erkennen dat ze er zijn. Neem je kind dus serieus en sta voldoende stil bij zijn gevoelens. Een begripvol, luisterend oor kan voor je kind al helend zijn. Door te luisteren geef je indirect aan dat zijn gevoelens mogen bestaan.
Vervolgens kan je je kind helpen om een samenhangend verhaal te maken, zodat de gebeurtenis een plaats krijgt. Door er samen over na te denken en te bespreken hoe racisme en stereotypes werken, kan je kind een gevoel van controle herwinnen.
Tot slot kunnen jullie strategieën bedenken om er in toekomst op te reageren.
Terwijl veerkracht gaat over hoe goed iemand als persoon is uitgerust om met stress om te gaan, gaat weerbaarheid over het vermogen om adequaat te reageren in een moeilijke situatie. Weerbaarheid omvat grenzen stellen en opkomen voor jezelf, rekening houdend met anderen.
Mediawijs biedt een vijfstappenplan aan om te reageren op haatspraak. Het stappenplan bevat vijf vragen:
Als je kind geconfronteerd wordt met racisme heeft het waarschijnlijk geen tijd om al deze stappen te overlopen in zijn hoofd. Toch geeft kennis van dit stappenplan houvast en kan het je kind helpen een reactie te geven die past bij hem en de situatie. Ook geeft het je als ouder houvast om racistische incidenten achteraf te bespreken met je kind, zodat je kind in de toekomst beter gewapend is. Op Mediawijs vind je meer informatie terug over elke stap.
Bronnen:
Tekst: Kristien Wouters
Geadopteerden helpen geadopteerden
Kom via een online platform in contact met andere geadopteerden. Een plaats om vrijuit te kunnen praten over alles wat je bezighoudt. Dat kan anoniem gebeuren, maar geadopteerden kunnen ook gekoppeld worden aan een vaste buddy.
Ga naar a-buddy.be