Je hebt vast wel eens gehoord van de vijf fasen van rouw: het proces van ontkenning tot aanvaarding dat we volgens de Zwitsers-Amerikaanse psychiater Elisabeth Kübler-Ross (1926-2004) doorlopen, wanneer we met verlies worden geconfronteerd. Dit model biedt zonder twijfel een houvast aan ieder die zich hierin van begin tot eind herkent. Stapsgewijs groei je en geef je het verlies een plaats. Maar wat als je een ander pad aflegt?
Een ander pad
Omgaan met verlies doet ieder op zijn eigen manier. Je kan moeilijk voorspellen hoe je hiermee zal omgaan en hoeveel tijd dit zal vragen. Bovendien ervaar je verlies niet alleen. Iedereen maakt deel uit van een systeem: een gezin, een partnerrelatie, een klasgroep, een vriendengroep,… Je beleeft verlies dus samen met anderen binnen een systeem. Hoe zij zullen reageren kan je nooit voorspellen. Laat staan hoe jij zal reageren op hun reactie. De één toont zijn verlies door verdriet. De ander geeft geen kick en gaat gewoon verder met het dagelijkse leven. Nog anderen worden kwaad of zoeken afleiding…
Wanneer je iemand verliest, verlies je ook een deel van jezelf. Je rouwt niet alleen om de persoon van wie je afscheid moest nemen, maar ook om het afscheid van een deel van jezelf. En wanneer er sprake is van adoptie, mogen we dat laatste stuk niet onderschatten, laat staan vergeten.
Breuken en bruggen
De breuk met de biologische ouders trekt soms diepe sporen. De hoofdstukken van een levensverhaal zijn niet langer samengebonden in één en hetzelfde boek. Ze zijn verspreid. De vanzelfsprekendheid waarmee een verhaal verteld wordt, valt daarmee weg. Om antwoorden te vinden op vragen, kan je niet snel even terugbladeren. Antwoorden op voor de hand liggende vragen als ‘waarom lijken mijn neefjes op opa en ik niet’. Of antwoorden op meer complexe vragen als ‘waarom voel ik mij hier niet helemaal thuis’.
Waar een breuk ontstaat en een verlies wordt ervaren, ligt een onherstelbare afstand die we op de een of andere manier moeten overbruggen. Zoals een ingenieur met ingewikkelde formules en lastige berekeningen een brug bouwt. Breuken verbinden. Verloren hoofdstukken herschrijven. Betekenis geven aan verlies.
De kracht van overbruggen en verbinden zit ‘m hierin: de breuk door het verlies blijft, maar je vindt een manier om aan de overkant te geraken. Het klinkt niet alleen moeilijk, het is het ook. Vooral omdat we dit op onze eigen manier moeten (kunnen) doen en elkaar daarbij de nodige vrijheid moeten (kunnen) gunnen.
Mols hoop
Het verhaal Mols hoop kan een brug zijn om deze verbinding aan te gaan. Het is een poëtisch prentenboek voor kinderen over omgaan met verlies en hoe ieder dat op zijn eigen manier doet.
Hond mist Boer. Als hij alleen is, jankt hij stilletjes.
Hond kijkt en luistert naar de andere dieren op de boerderij.
Missen zij Boer ook?
Kip blijft stil op haar nest zitten en legt geen eieren meer. Big en Beer rollen vrolijk door de modder. Hengst ploegt harder dan ooit verder op het veld. De dieren gedragen zich allemaal anders, maar geven hetzelfde signaal: ik ga om met mijn verlies.
Met kleurrijke en sprekende prenten kan je samen nadenken over hoe de dieren zich voelen. Welk dier zou jij zijn? Hoe zou jij je voelen? Of ben je misschien een heel ander dier? Hoe voelt dat dier zich? En hoe toont dat dier zijn gevoel? Door middel van open vragen kan je kinderen uitnodigen om te vertellen hoe zij zich voelen.
Doorheen het verhaal zoekt Hond erkenning en troost. Zoals de titel doet vermoeden, is het Mol die hem uiteindelijk op weg helpt om het verlies een plaats te geven.
Auteur: Kristina van Remoortel
Dit artikel is verschenen in het VAG magazine van maart 2017.
Gepost in: Boekbespreking
