Internationale visies op frauduleuze adopties, hoe reageren we hierop?

In mei van dit jaar vond er een extra hoorzitting plaats over interlandelijke adoptie uit Ethiopië in de Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin van het Vlaams Parlement. Deze hoorzitting kwam er na de getuigenis van Thereza De Wannemaeker die haar adoptie uit Ethiopië in 2009 in vraag stelde. Verschillende getuigenissen van Ethiopische adoptiekinderen en hun ouders volgden, waarna Vlaams Parlementslid Lorin Parys (N-VA) een extra hoorzitting vroeg in het Vlaams Parlement om de betrokkenen te horen.

Tijdens de hoorzitting beloofde toenmalig Vlaams minister van Welzijn, Jo Vandeurzen (CD&V), een expertenpanel in het leven te roepen om diepgaand onderzoek te voeren naar adopties uit het verleden en beleidsaanbevelingen te formuleren. In juli stelde de voormalige Vlaamse Regering dit panel samen. Recent werden ook Christof Bex en Miranda N. Aerts, allebei geadopteerd en welbekend met het thema, toegevoegd aan het panel. Dit gebeurde nadat 23 geadopteerden in een open brief aan huidig Vlaams minister van Welzijn, Wouter Beke (CD&V), kritiek hadden geuit op het feit dat geen enkele geadopteerde het onderzoek mee leidde. Binnenkort komt het panel voor een eerste keer samen om de inhoud af te bakenen en een concrete werkaanpak te bepalen.

Helaas blijven wanpraktijken binnen adoptie een realiteit, ondanks de inspanningen die wereldwijd geleverd worden om deze te voorkomen. In maart 2016 publiceerde het ISS1 "Responding to Illegal Adoptions: a professional handbook". Deze internationale publicatie was de eerste poging tot het geven van een uitgebreid overzicht van mogelijke herstel- en preventiemaatregelen. Stakeholders en experten uit diverse landen werkten mee aan het handboek en belichtten actiepunten vanuit een juridisch, psychosociaal, sociaal en politiek kader. Samenvattend formuleerde David M Smolin² op het einde van het handboek vier perspectieven en vier aanbevelingen die wij hieronder weergeven.

Vier perspectieven om naar adoptiefraude te kijken

1. Adoptie als omstreden en paradoxaal
Het eerste perspectief stelt dat adoptie een omstreden praktijk is die in vele landen niet wordt toegelaten. Westerse landen zien adoptie vaak als een nobele daad die alleen voordeel oplevert voor het kind, maar dit gaat voorbij aan de verliezen die verbonden zijn met adoptie. Kritiek bestaat vooral op 'volle' adoptie in tegenstelling tot 'gewone' adoptie. Het belangrijkste verschil tussen beide is dat een kind bij volle adoptie juridisch volledig wordt losgemaakt van de biologische familie, terwijl bij gewone adoptie de banden blijven bestaan. Meer info over de verschillen lees je hier. Bij volle adoptie is er een definitieve breuk met de biologische familie, voor het kind een verlies van identiteit. De privacy van elke partij in de adoptiedriehoek staat voorop. Deze omstandigheden werken illegale praktijken in de hand, waardoor landen die volle adoptie toestaan extra waakzaam moeten zijn voor misbruik.

2. Internationale standaarden en het verleden
De internationale standaarden rond adoptie zijn relatief nieuw en staan haaks op de historische adoptiepraktijk. Decennialang was adoptie een manier om zich te verzekeren van een erfgenaam, een antwoord op ongehuwd moederschap, een vergeldingsmiddel in totalitaire regimes … Principes zoals het belang van het kind, subsidiariteit en adoptabiliteit waren niet van tel. Dit tweede perspectief houdt er rekening mee dat de huidige adoptiestandaarden nog in ontwikkeling zijn. Het vraagt tijd van landen om ze in de praktijk om te zetten.

3. Een ethische adoptie in een discriminerende context
Ouders die in goede omstandigheden leven, stemmen normaal gezien niet in met het afstaan van hun kinderen aan onbekenden zonder recht op informatie en contact. Het derde perspectief stelt dan ook dat adoptie groeit in situaties waar er sprake is van algemene discriminatie en rechtsontzegging. Dit maakt het moeilijk en dubbel om adoptiepraktijken te ontwikkelen conform de mensenrechten. Vooral bij interlandelijke adoptie worden kwetsbare groepen blootgesteld aan de vraag naar kinderen uit westerse landen. Dezelfde omstandigheden die ervoor zorgen dat adoptie kan groeien, creëren mogelijkheden voor misbruik en fraude.

4. Adoptiefraude als "het perfecte misdrijf"
Vele frauduleuze adopties zijn “het perfecte misdrijf”, omdat ze moeilijk te ontdekken en vervolgen zijn. Kinderen witwassen, waarbij kinderen onrechtmatig worden bekomen en ze vervolgens worden bestempeld als afgestaan of achtergelaten, is een misdrijf dat er vooral goed in slaagt om bestraffing te vermijden, omdat het kind daarna terechtkomt in het legale systeem. Enerzijds staan geboortefamilies machteloos en krijgen ze het gevoel dat ze medeverantwoordelijk zijn. Anderzijds hebben geadopteerden soms zeer gemengde gevoelens ten opzichte van inspanningen om hen te informeren van fraude in hun dossier. Het vierde perspectief wijst erop dat slachtoffers met succes worden tegengehouden om op te treden tegen het onrecht dat hen is aangedaan.

Vier aanbevelingen om te reageren op adoptiefraude

1. Onderzoek dossiers zodra er vermoedens zijn van fraude
De eerste aanbeveling stelt dat er nooit een gepaste tijd is om vermoedens van fraude te onderzoeken, maar dit mag geen reden zijn om het niet te doen. Illegale adopties zijn ernstige misdrijven waarbij er sprake is van een schending van mensenrechten. Overheden dienen dan ook een onderzoek te starten zodra er aanwijzingen zijn.

2. Houd rekening met de behoeftes van de verschillende slachtoffers, zonder ongelijkheden te herhalen
Ontmoetingen tussen partijen in de adoptiedriehoek zijn dikwijls complex. Denk maar aan de emoties en verwachtingen die spelen, culturele en religieuze verschillen, taalbarrières en andere communicatieproblemen ... Fraude in het adoptiedossier voegt hier nog een dimensie aan toe. Helaas kan een ontmoeting de ongelijkheden herhalen die speelden op het moment van de adoptie. Geadopteerden hebben ten opzichte van hun biologische familie doorgaans een voordeel op het vlak van financiële welvaart, opleiding en netwerk. In deze aanbeveling vraagt men aandacht te hebben voor deze ongelijkheden.

3. Erken en faciliteer het werk van activisten
Zonder het initiatief van geëngageerde individuen of groeperingen zouden sommige wanpraktijken binnen adoptie nooit erkend noch onderzocht zijn geweest. De derde aanbeveling is om hun werk te erkennen en ondersteunen in de strijd tegen adoptiefraude, want zonder activisme blijft straffeloosheid dikwijls een feit. 

4. Organiseer toezicht door internationale instanties en ngo's
De vierde aanbeveling stelt om na te denken over hoe internationale organisaties kunnen meewerken aan een duurzame respons op frauduleuze adoptiepraktijken. Organisaties zoals Unicef en Terre des Hommes kunnen erop toezien dat er internationaal meer adequaat en systematisch gereageerd wordt op wanpraktijken. Een samenwerking met academici is hierbij aangewezen.

De vier perspectieven en vier aanbevelingen die we hierboven schetsen, kunnen onmogelijk de volledige inhoud van het handboek weergeven. Wie graag meer leest over (reageren op) frauduleuze adoptiepraktijken, kan het handboek van ISS gratis downloaden via deze link.

Baglietto C, Cantwell N, Dambach M (Eds.) (2016). Responding to illegal adoptions: A professional handbook. Geneva, Switzerland: International Social Service

1 ISS staat voor International Social Service. Het ISS is een ngo actief in meer dan 120 landen die instaat voor de bescherming, verdediging en ondersteuning van kinderen, volwassenen en families die door migratie van elkaar gescheiden zijn geraakt.

² David Smolin is professor in de rechten en directeur van The Center for Children, Law, and Ethics aan Cumberland Law School, Samford University (USA). Hij is onafhankelijk expert voor de Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht met betrekking tot interlandelijke adoptie en gaf plenaire sessies over illegale adoptiepraktijken op de 2015 en 2010 Bijzondere Commissie ten einde de praktische werking van het Haags Adoptieverdrag te toetsen.

Gepost in: Actueel